Bilgisayar kullanımı hakkında bilinmesi gereken terimleri öğrenmek isteyen biriyseniz birçok yazı ve kılavuzda görebileceğiniz "UEFI" terimini sıkça duymuş olabilirsiniz. Peki UEFI ne anlama geliyor? Bilgisayar kullanma deneyiminizi nasıl etkiler? UEFI nedir ve BIOS karşısında farkları nelerdir bunları sizlere aktaracağız.
UEFI nedir?
Kullanıcılara daha hızlı ve daha şık bir deneyim sunan "Unified Extensible Firmware Interface" yani "Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arayüzü"nün kısaltmasıdır. Ancak UEFI'nin derinliklerine inmeden önce ne olduğunu anlamak önemli bir unsur. UEFI temelde BIOS ile benzerdir diyebiliriz. Halihazırda UEFI'ye sahip olan yeni bilgisayarlar, tüketicilerin kafasını karıştırmamak için BIOS bulunduğunu söyleyebilir. Ancak Windows 8 veya daha güncel bir işletim sistemi bulunan bir bilgisayar satın aldıysanız bilgisayarınızda muhtemelen geleneksel bir BIOS yerine UEFI bulunur.
BIOS nedir?
UEFI nedir sorusundan sonra, BIOS'tan da bir bahsedelim. “Temel Giriş-Çıkış Sistemi” anlamına gelen BIOS, anakart üzerindeki küçük bir bellek yongasında depolanan bir yazılımdır. Başlangıçtan sorumlu olan BIOS'tur ve bu nedenle bilgisayar başlatıldığında çalıştırılan ilk yazılımdır. Bu sistem, çevre birimleriniz ve işletim sisteminiz arasındaki verileri yönetmek de dahil olmak üzere birçok şey yapar. Ayrıca, bilgisayarınızı her başlattığınızda hızlı bir şekilde erişebilmeniz için verileri depolar.
BIOS kurulum ekranına girmek kullanıcıların sorun giderme görevlerini gerçekleştirmesine veya bilgisayarın nasıl başlatılacağını değiştirmesine izin veren değişiklikler yapmasına olanak tanır. BIOS'unuz anakartınızdaki bir çipte yani bir bellek yongasında bulunur. PC'nizdeki donanımınızın bileşenlerini uyandırır. Ayrıca donanımınızın tüm parçalarının düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol eder. BIOS'unuz ayrıca donanımınızın yapılandırması ve önyükleme sıranız gibi bir dizi ayarı değiştirmenize olanak tanır.
BIOS kurulum ekranınıza erişmek için genellikle önyükleme sırasında ESC, F2, F10 veya Delete tuşlarına basabilirsiniz. Bununla birlikte her anakart üreticisinin BIOS erişim tuşu farklı olabilir. Bu bilgiyi bilgisayarınızın kullanım kılavuzundan veya anakartınızın kullanım kılavuzundan bulabilirsiniz.
BIOS ve UEFI farkı nedir?
BIOS, 2020 yılından itibaren Intel tarafından aşamalı olarak kaldırılıyor. Bunun kullanıcı deneyiminiz için ne anlama geldiğini merak ediyor olabilirsiniz. Hem BIOS hem de UEFI işletim sisteminiz yüklenmeden önce bilgisayarınızın donanımını başlatan yazılım biçimleridir. UEFI daha büyük boyuttaki sabit diskleri ve sürücüleri, daha hızlı önyükleme sürelerini, daha fazla güvenlik özelliğini ve daha fazla grafik ve fare imleci seçeneğini destekleyen bir yazılım biçimidir. Geleneksel BIOS’un güncellenmiş bir hali diyebiliriz.
Neden BIOS değil de UEFI?
BIOS 1980'lerden beri var ve o ilk günlerden bu yana pek bir değişiklik geçirmedi. BIOS'un cihazları daha verimli bir şekilde yapılandırmasına ve güç yönetimi görevlerini yerine getirmesine olanak tanıyan Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arayüzü veya evrensel adı ile ACPI gibi bazı iyileştirmeler yapılmıştır. Bununla birlikte, BIOS teknolojisi çok fazla gelişme göstermedi. Ancak PC'ler BIOS'un ilk tanıtılmasından bu yana oldukça büyük gelişim kat etti.
Geleneksel BIOS'un bazı ciddi dezavantajları vardır. Örneğin yalnızca 1 veya 2 TB veya daha küçük boyuttaki diskler ve sürücülerle çalışabilir ve önyüklenebilir. Bu durum giderek yaygınlaşan 3 TB ve üstü disklerden hiç önyükleme yapamayacağı anlamına gelir. Ayrıca 1 MB'lik alana sahiptir ve bu modern PC'lerde oldukça yavaş bir önyükleme işlemine neden olur.
UEFI önyüklemesi nedir?
2007 yılı geldiğinde Microsoft, AMD, Intel ve PC üreticileri yeni bir Evrensel Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arabirimi (UEFI) spesifikasyonu üzerinde anlaştılar. Bu yeni standart tüm sektör için geçerli hale geldi ve donanımlar artık UEFI tarafından destekleniyor. UEFI daha yüksek hızlarda önyükleme sağlayarak hem 32 bit hem de 64 bit sistemlere 9.4 Zettabayt (veya 8.754.432.201,381 Gigabayt) boyutlara kadar olan diskleri yönetmek için kullanılabiliyor.
Muhtemelen bir süre bu kadar büyük boyutta diskler görmeyeceğiz. Ancak 3 TB ve üzerindeki diskleri sistemlerinde kullanmak isteyenler BIOS'un önyükleme görevini yerine getiremediğini görecekler. UEFI evlerde ve ofislerde gün geçtikçe daha da yaygın bir kullanım alanına sahip olmakta.
UEFI önemi nedir?
UEFI'nin ilk versiyonu standartlaştırılmadan 5 yıl önce yani 2002 yılında Intel tarafından umut verici bir BIOS değişimi veya uzantısı olarak ve aynı zamanda işletim sistemi olarak tanımlandı. UEFI programlaması mümkün olan bir özellik. Böylece üreticiyle birlikte çalışan geliştiriciler gerektiğinde değişiklik yapmak mümkün. Ayrıca, uygulamalar eklemek ve sürücüleri yüklemek de mümkün.
Günümüzde bir endüstri ticaret grubu olan UEFI Forum süreci yönetiyor diyebiliriz. Grup, UEFI teknolojisindeki yeni gelişmeleri tanıtmada aktif rol alan ve gelecekte daha fazla uygulamaya yayılmasını uman donanım, bellenim ve işletim sistemi endüstrilerindeki çeşitli satıcılardan oluşmakta.
UEFI uyumluluğu
UEFI geleneksel BIOS karşısında bu kadar harikaysa "Neden herkes onu kullanmıyor?" diye soracak olabilirsiniz. Neden geleneksel BIOS'un tamamen yerini almasın? UEFI'ye geçiş yapmak maalesef her bilgisayar için mümkün değildir. Her ne kadar geriye ve ileriye uyumlu olsa da tüm uygulamalar ve tüm üreticiler tarafından benimsenmiyor.
Daha yaygın olarak şunlarla birlikte kullanılıyor:
- GUID Bölüm Tablosu (GPT) disk sürücüsü bölüm biçimleri
- Windows'un Vista SP1 ve sonraki sürümleri gibi 64 bit sürümleri
- 2 TB veya daha büyük boyutlu disk sürücüleri
- Bazı yeni tabletler ve akıllı kitap okuyucuları
UEFI için kullanıcıların ve işletmelerin zaman içerisinde ihtiyaç duyacakları büyük ve daha hızlı işlem ihtiyaçlarını karşılamak için yapılmış ileriye dönük bir teknoloji demek mümkün.
UEFI avantajları nedir?
Yeni UEFI standardıyla ilgili birçok iyileştirme var. Daha hızlı, daha güvenli ve daha yetenekli olan bu yeni standart bilgisayarların daha verimli çalışmasına yardımcı oluyor. Geleneksel BIOS'un dezavantajlarından bir gelişme olmasının birkaç nedeni:
Daha yüksek boyutlu disklerden önyükleme
Daha önce de belirttiğimiz gibi BIOS'tan önyüklemenin bir boyut sınırlaması vardır. Ancak yeni UEFI ile 9.4 Zettabayt büyüklüğündeki sabit diskler ve sürücülerden bile önyükleme yapabilirsiniz. 9.4 Zettabayt için bir referans verelim. Şu anda internette bulunan tüm verilerin boyutunun yaklaşık üç katı büyüklüğü diyebiliriz.
Daha hızlı önyükleme
UEFI ayrıca daha hızlı bir başlatma işlemine izin verir. Böylece dizüstü veya masaüstü bilgisayarınızı açtığınızda ve işletim sistemi başarıyla yüklendiğinde arasında daha az aksama süresi olur. Bu durum geleneksel BIOS'tan çok daha hızlı ve daha verimli bir başlatma yöntemidir.
Daha güvenli
UEFI, “Secure Boot” yani Güvenli Önyükleme’yi destekler. Böylece bir bilgisayarın açılma sürecinin en riskli anında bile ek koruma sağlar. Geleneksel BIOS, güvenlik duvarları ve virüsten koruma yazılımı yüklenmeden önce siber saldırılara ve kötü amaçlı yazılımlara karşı savunmasızdır. Secure Boot ile bilgisayarınız önyükleme yapmadan önce tüm donanımları denetler. Güvenilir gözükmeyen bir aygıt veya yazılım tanımlanmazsa önyükleme işlemi olur.
UEFI'ye erişim nasıl olur? - UEFI nedir?
Bazı tüketiciler ve çoğu BT uzmanı zaman zaman ince ayarlar yapmak isteyecektir. UEFI, kişisel bilgisayarınızın veya BT ekibinizin UEFI'ye başka kimsenin girmemesi için parola koymanızı destekler. Ayrıca, Windows içinden şu yollarla da erişebilirsiniz:
- Ekranın sol alt tarafındaki Başlat Menüsüne tıklayın.
- Shift tuşuna aynı anda basarak “Yeniden Başlat” tıklayın. Shift tuşunu basılı tutmaya devam edin ve “Bir Seçenek Belirleyin” ekranı açılana kadar bekleyin.
- “Sorun Gider”i tıklayın.
- “Seçenekler”i seçin.
- “UEFI Ürün Yazılımı Ayarları”nı seçin.
- “Yeniden Başlat”ı tıklayın. Şimdi, bilgisayarınız kapanır. Ardından yeniden başlayacak. Ve UEFI ekranını göreceksiniz.
UEFI kontrolleri
UEFI arayüzünde değiştirebileceğiniz bazı şeyler vardır ve bunlar şu şekildedir:
- Windows Önyükleme Menüsü veya bir USB aygıtından olduğu gibi önyükleme
- Tarih ve saat
- Hoparlörler veya Bluetooth cihazları gibi sistemlerinize erişmesine izin verilen cihazlar
- Açılıp kapatılabilen Güvenli Önyükleme Modu
Model ve seri numarası verilerinin yanı sıra donanım ve işletim sistemi ayrıntılarınızı sağlayan UEFI ekranının içinden Bilgisayarınızın Hakkında bilgileri de görebilirsiniz. Önyükleme özelliklerinin yanı sıra, UEFI düzenli olarak erişmeniz gereken bir şey değildir.
UEFI için GPT mi MBR mi?
UEFI sistemler için GPT bölümlendirme tercih edilir. Geleneksel BIOS tabanlı sistemler MBR bölümlendirme kullanırken, UEFI tabanlı sistemler GPT bölümlendirme kullanmaktadır. GPT, MBR'den daha güncel bir bölümleme yöntemidir ve daha yüksek kapasiteleri destekler. Ayrıca, GPT bölümlendirme, diskin bölümlerini daha güvenilir ve verimli bir şekilde yönetebilir. UEFI sistemleri, özellikle modern bilgisayarlar, genellikle GPT bölümlendirme kullanır ve yeni bir bilgisayar kurarken veya disk bölümlendirmesi yaparken, UEFI tabanlı bir sistem için GPT bölümlendirme tercih edilmelidir.
UEFI'yi kimler kullanır? - UEFI nedir?
Tipik bir bilgisayar kullanıcısı genellikle önyükleme türlerini bilemez veya umursamaz. Ancak yeni bilgisayar teknolojileri ve bilgisayar sistemlerinin nasıl çalıştığını genel olarak daha iyi anlayanlar veya merak edenler UEFI'nin neler sunduğundan haberdar olmak isteyebilirler. Uyumluluk önemli bir konu olduğundan dolayı muhtemelen UEFI hakkında önyargılı olabilirsiniz. Bunun yerine hazır kurulu olan ürünleri tercih etmek de sizin için mantıklı geliyor olması mümkün. Ancak uyumluluk konusu zor bir konu değildir.
Zaten ilerleyen yıllarda daha fazla bilgisayar, tablet ve telefonlarda daha hızlı başlatma sürelerine erişmemizi sağlayan UEFI teknolojisi yaygınlaşacaktır. BIOS ile UEFI arasındaki rekabette henüz net bir kazanan veya kaybeden yok. Bilgisayar üreticileri genellikle hem UEFI hem de BIOS yüklerler. UEFI gerek grafiksel gerek menüleri ve gerekse gelişmiş tanılama ve Secure Boot gibi ekstraları ile BIOS karşısında oldukça yenilikçi bir çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğer UEFI teknolojisi bulunan bir ürün kullanıyorsanız bu teknolojinin sunabileceği bazı modern avantajları kullanabilirsiniz demektir. Ayrıca, anakart nedir ve ram nedir yazılarımıza da bakmanızda fayda var.
